فرمت فایل word و قابل ویرایش و پرینت
تعداد صفحات: 11
موضوع پژوهش
اثرات زباله به محیط زیست
فهرست مطالب
تعریف زباله و انواع آن
کنترل تولید مواد زاید جامد
روشهای جمعآوری زباله و حمل آن
روشهای غیربهداشتی دفع زباله
پیوست
بازیافت
تعریف زباله و انواع آن
به مجموعه مواد ناشی از فعالیتهایی که در محیط سکونت انسان تولید میشود و دست کم از نظر مالکین آن مواد، به صورت جامد بوده و ناخواسته غیر فعال استفاده و دور ریختنی شده اند، زباله یا مواد زاید جامد، گفته میشود. هر چند که سکونتگاههای انسانی حوزه فعالیت انسان هستند، انسان هستند، اما در بستر طبیعی این حوزه سایر جانوران اعم از گیاهان و جانوران نیز به حیات خود ادامه میدهند. زندگی، ادامهی حیات و مرگ این جانوران، همیشه منجر به تولید مواد ناخواستهای میشود که در محیط انسانی زاید تلقی میشوند. اگر چه در محیطی غیر از سکونتگاه انسان، مانند برگهای ریختهی درختان در جنگل، ماده زاید تلقی نشوند، بر اساس تعریف بالا زباله دامنهای بسیار وسیع دارد، اما از آنجا که در برنامهریزیها و تصمیمگیریهای مربوط به مواد زاید، نوع، اندازه، میزان خطر و ... این مواد اهمین زیادی قبلی از توضیح درباره ی هر بحث دیگری، این مواد را طبقه بندی کرده، انواع آن را شناسایی میکنیم. به طور کلی در زبالههای شهری مواد زیر وجود دارند :
پسماندههای مواد غذایی
این نوع از زباله ها، زایدات غذایی باقی مانده از میوهها، سبزیجات، فرآوردههای حیوانی و سایر خوراکیها هستند که در اثر جابه جایی، آمادهسازی، پخت و پز و مصرف غذا تولید میشوند. در مواد زاید شهری ایران، پس ماندههای مواد غذایی درصدی زیاد از زباله ها را تشکیل میدهند- اما کمیت و کیفیت این مواد در طول سال، همواره متغییر است و در ماههای تابستان که مصرف میوه و سبزی بیشتر است به شهری و نظافت معابر و فضاهای عمومی ( نظیر بوستانهای شهری ) هم چنان به عهده شهرداریها باقی ماند.
آشغال
به کلیه مواد فاسد نشدنی- جز خاکستر- آشغال میگویند. آشغال شامل : کاغذ پلاستیک، قطعات پلاستیک، قطعات فلزی، شیشه، چوب و موادی از این قبیل میشود و آن را به دو بخش قابل اشتغال و غیر قابل اشتغال تقسیم میکنند. مواد قابل اشتغال شامل : شیشه، فلز و مواردی از این قبیل است. این مواد از فعالیتهای خانگی و فعالیتهای مؤسسات اداری، تجاری، صنعتی و مانند اینها به دست میآیند.
خاکستر
به مواد باقی مانده از سوختن چوب، زغال سنگ که از فعالیتهای صنعتی، پخت و پز یا گرم کردن منازل حاصل میشود خاکستر میگویند. امروزه با رویکرد مردم به مصرف گاز، نفت و گازوئیل، مورد استفاده و مقدار آن کاهش یافته است. مقدار خاکستر با توجه به موقعیت جغرافیایی محل و در ماههای گوناگون سال متغیر است. خاکسترها اغلب نرم، سبک و
5- مسائلی فرهنگی : آداب و رسوم، میزان توجه شهروندان به حفظ منابع ملی، نگرش آنها بر مسائل بهداشتی، آگاهی به امکان و لزوم بازیافت، وجود تعلیمات مذهبی مانند جلوگیری از اسراف و تببذیر ****و قناعت، در میزان تولید زباله مؤثر است.
کنترل تولید مواد زاید جامد
آژانس حفاظت محیط زیست ( E. P. A )، کاهش از مبدأ را چنین تعریف کرده است: طراحی تولید و استفاده از محصولات به طوری که وقتی این تولیدات به پایان عمر خود میرسند، به کاهش کمیت و سمیت زایدات تولید شده بیانجامد. اکنون کنترل مواد زاید توسط مدیریت مواد زاید جامد چندان عملی نیست به همین دلیل اغلب تولید را یک عضو موظف نمیشناسند. کنترل تولید مواد
فرمت فایل word و قابل ویرایش و پرینت
تعداد صفحات: 11
موضوع پژوهش
اثرات زباله به محیط زیست
فهرست مطالب
تعریف زباله و انواع آن
کنترل تولید مواد زاید جامد
روشهای جمعآوری زباله و حمل آن
روشهای غیربهداشتی دفع زباله
پیوست
بازیافت
تعریف زباله و انواع آن
به مجموعه مواد ناشی از فعالیتهایی که در محیط سکونت انسان تولید میشود و دست کم از نظر مالکین آن مواد، به صورت جامد بوده و ناخواسته غیر فعال استفاده و دور ریختنی شده اند، زباله یا مواد زاید جامد، گفته میشود. هر چند که سکونتگاههای انسانی حوزه فعالیت انسان هستند، انسان هستند، اما در بستر طبیعی این حوزه سایر جانوران اعم از گیاهان و جانوران نیز به حیات خود ادامه میدهند. زندگی، ادامهی حیات و مرگ این جانوران، همیشه منجر به تولید مواد ناخواستهای میشود که در محیط انسانی زاید تلقی میشوند. اگر چه در محیطی غیر از سکونتگاه انسان، مانند برگهای ریختهی درختان در جنگل، ماده زاید تلقی نشوند، بر اساس تعریف بالا زباله دامنهای بسیار وسیع دارد، اما از آنجا که در برنامهریزیها و تصمیمگیریهای مربوط به مواد زاید، نوع، اندازه، میزان خطر و ... این مواد اهمین زیادی قبلی از توضیح درباره ی هر بحث دیگری، این مواد را طبقه بندی کرده، انواع آن را شناسایی میکنیم. به طور کلی در زبالههای شهری مواد زیر وجود دارند :
پسماندههای مواد غذایی
این نوع از زباله ها، زایدات غذایی باقی مانده از میوهها، سبزیجات، فرآوردههای حیوانی و سایر خوراکیها هستند که در اثر جابه جایی، آمادهسازی، پخت و پز و مصرف غذا تولید میشوند. در مواد زاید شهری ایران، پس ماندههای مواد غذایی درصدی زیاد از زباله ها را تشکیل میدهند- اما کمیت و کیفیت این مواد در طول سال، همواره متغییر است و در ماههای تابستان که مصرف میوه و سبزی بیشتر است به شهری و نظافت معابر و فضاهای عمومی ( نظیر بوستانهای شهری ) هم چنان به عهده شهرداریها باقی ماند.
آشغال
به کلیه مواد فاسد نشدنی- جز خاکستر- آشغال میگویند. آشغال شامل : کاغذ پلاستیک، قطعات پلاستیک، قطعات فلزی، شیشه، چوب و موادی از این قبیل میشود و آن را به دو بخش قابل اشتغال و غیر قابل اشتغال تقسیم میکنند. مواد قابل اشتغال شامل : شیشه، فلز و مواردی از این قبیل است. این مواد از فعالیتهای خانگی و فعالیتهای مؤسسات اداری، تجاری، صنعتی و مانند اینها به دست میآیند.
خاکستر
به مواد باقی مانده از سوختن چوب، زغال سنگ که از فعالیتهای صنعتی، پخت و پز یا گرم کردن منازل حاصل میشود خاکستر میگویند. امروزه با رویکرد مردم به مصرف گاز، نفت و گازوئیل، مورد استفاده و مقدار آن کاهش یافته است. مقدار خاکستر با توجه به موقعیت جغرافیایی محل و در ماههای گوناگون سال متغیر است. خاکسترها اغلب نرم، سبک و
5- مسائلی فرهنگی : آداب و رسوم، میزان توجه شهروندان به حفظ منابع ملی، نگرش آنها بر مسائل بهداشتی، آگاهی به امکان و لزوم بازیافت، وجود تعلیمات مذهبی مانند جلوگیری از اسراف و تببذیر ****و قناعت، در میزان تولید زباله مؤثر است.
کنترل تولید مواد زاید جامد
آژانس حفاظت محیط زیست ( E. P. A )، کاهش از مبدأ را چنین تعریف کرده است: طراحی تولید و استفاده از محصولات به طوری که وقتی این تولیدات به پایان عمر خود میرسند، به کاهش کمیت و سمیت زایدات تولید شده بیانجامد. اکنون کنترل مواد زاید توسط مدیریت مواد زاید جامد چندان عملی نیست به همین دلیل اغلب تولید را یک عضو موظف نمیشناسند. کنترل تولید مواد
لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
دسته بندی : پاورپوینت
نوع فایل : .ppt ( قابل ویرایش و آماده پرینت )
تعداد اسلاید : 16 اسلاید
قسمتی از متن .ppt :
بخش اول : جایگاه پژوهش و روش تحقیق علمی در تاریخبخش دوم : ویژگیهای مورخ و پژوهشگر علمی تاریخبخش سوم : مختصات نظری پژوهش تاریخیبخش چهارم : دایره مواد تحقیق در پژوهشهای تاریخیبخش پنجم : شبکه اطلاع رسانی اینترنت و پژوهش تاریخیبخش ششم : یادداشت برداری یا استخراج و ثبت اطلاعات(فیش نویسی)بخش هفتم : نگارش نهایی و تدوین متن اصلیبخش هشتم : نگارش الحاقات و نکات دستوری و ویرایشی
هروی،جواد:روش تحقیق و پژوهش علمی در تاریخ،تهران،امیرکبیر،1386.
بخش اول : جایگاه پژوهش و روش تحقیق علمی در تاریخ
پژوهش در لغت : تحقیق و بازجویی
اساسیترین کانون یک پژوهش : بر محور پویایی و خلاقیت
پژوهش :
-تلاش جهت کشف نکات تازه و نوین
-عطش برای یافتن مسائل بدیع
-جستجوی مستمر براساس مطالعات پیگیر در راستای کشف حقایق
انواع پژوهش :پژوهش ابتکاری یا کشف آن چه بر دیگران مجهول است.پژوهش تأییدی یا تفصیل آن چه بر دیگران به اجمال روشن است.
روش تحقیق و پژوهش در علوم انسانی
شیوه تحقیق بر اهداف تحقیق ارجحیت دارد زیرا ممکن است پژوهشگران مختلف در یک موضوع واحد، به نتایج گوناگون و گاه کاملا متناقض و متضاد با هم دست یابند.
موضوعات مورد شناسایی در تحقیقات و مطالعات انسانی :
پژوهش تاریخی : پژوهش پیرامون مسائل زمان گذشته
گزارش : پژوهش در مسائل زمان حال
برنامهریزی : پژوهش در مسائل آینده
لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
فرمت فایل word و قابل ویرایش و پرینت
تعداد صفحات: 11
پژوهش جامعهشناختى و روشهاى تخصصى آن
فنون پژوهش
در همهٔ پژوهشهاى جامعهشناختى از روش علمى استفاده مىشود، اما فنون خاص گردآورى و تحلیل دادهها در شاخههاى گوناگون بررسى جامعهشناختى با یکدیگر تفاوت داند. به هر روی، چهار فن است که در بیشتر پژوهشهاى جامعهشناختى عموماً بهکار برده مىشوند و آنها عبارتند از آزمایش، مشاهده، نمونهگیری، و بررسى موردی.
در آزمایش که هم در آزمایشگاه و هم در میدان تحقیق مىتواند انجام گیرد، همهٔ متغیرها بهجز یکى (متغیر مستقل) ثابت (یا کنترلشده) باقى مىمانند و جامعهشناس محقق متغیر مستقل خود را تغییر مىدهد تا ببیند که چه دگرگونىهائى در موضوع تحقیق وى پدید مىآید و سپس این دگرگونىها را به دقت ثبت مىکند. فرق بررسى مشاهدهاى با آزمایش این است که در این روش، محقق جامعهشناس متغیر مستقل خود را در کار دخالت نمىدهد، بلکه موضوع کار را در یک موقعیت طبیعى به دقت مورد مشاهده قرار مىدهد. از نمونهگیرى براى گردآورى دادهها - معمولاً از طریق پرسشنامه یا مصاحبه - استفاده مىشود، به گونهاى که از میان انبوه دادههاى راجع به یک موضوع، نمونههاى طبقهبندى شدهاى برگزیده مىشوند و سپس بر پایه این دادههاى نمونهگیرى شده تعمیمهائى درباره گروه مورد بررسى به دست داده مىشود. پژوهشگران جامعهشناس از بررسى موردى براى شرح کامل و جزء به جزء یک پدیده استفاده مىکنند، بىآنکه کار خود را به صرف پرسشگرى یا مصاحبه از افراد موضوع مورد بررسى محدود سازند؛ گرچه بررسى یک مورد براى اثبات یک فرضیه کفایت نمىکند، اما غالباً بهعنوان یکى از منابع فرضیه یا شواهد کار، مفید واقع مىشود.
همچنان که هریک از این فنون پژوهشى ابزار خاصى را براى یک جامعهشناس فراهم مىسازد که هریک از آنها نیز مزایا و مسائل خاص خود را دارد.
آزمایش
هرچند که آزمایشها معمولاً در محیط آزمایشگاهى انجام مىگیرند، اما اگر بتوان متغیرهاى کنترلشده را ثابت نگهداشت، این روش را در میدان تحقیق جامعهشناسى نیز مىتوان بهکار بست. این به آن معنا است که در هر آزمایش خاص، فقط متغیر مستقل، که آزمایشگر آن را به دلخواه تغییر مىدهد، است که در طول بررسى از یک مرحله آزمایش به مرحلهاى دیگر با یک منظور خاص تغییر مىپذیرد.
براى آنکه بتوان دریافت که تغییرات پیدا شده در متغیر مستقل چگونه بر نتیجهٔ آزمایش تأثیر مىگذارد، محقق جامعهشناس باید موضوعهاى خود را به یک گروه کنترل و دستکم یک گروه آزمایشى تقسیم کند. هدف از ایجاد گروه کنترل آن است که مبنائى براى مقایسه ایجاد شود: افراد این گروه در موقعیت آزمایشى و تحت تأثیر یک متغیر مستقل قرار مىگیرند و سپس واکنشهاى آنها با واکنشهاى گروه آزمایشى در برابر متغیر مستقل تغییر یافته، مقایسه مىشوند. پژوهشگر جامعهشناس با مقایسهٔ واکنشهاى این دو گروه، مىتواند دربارهٔ تأثیر تغییر متغیر مستقل به نتیجهگیرى مهمى دست یابد.
مثال:
جامعهشناسى که بخواهد تأثیر تسهیلات سمعى و بصرى را روى دانشجویان اقتصاد دورهٔ لیسانس آزمایش کند باید، طى یک طرح آزمایشی، این دانشجویان را به یک گروه کنترل و دستکم یک گروه آزمایشى تقسیم کند. براى گروه کنترل یک درس پنجاه دقیقهاى ارائه مىشود که در آن معلم روى تخته سیاه از نمودارها و جدول اقتصادى و نظایر آن استفاده مىکند. به دانشجویان گروه آزمایشى نیز همین مقدار درس ارائه مىشود ولى در آن از تسهیلات سمعى و بصرى مانند اسلاید و فیلم به جاى نمودارهاى تصویرشده روى تخته سیاه استفاده مىشود. محقق جامعهشناس با مقایسهٔ بازدهٔ یادگیرى دو گروه مىتواند دربارهٔ تأثیر آموزشى تسهیلات سمعمى و بصرى به نتایجى تقریبى دست یابد.
در مثال بالا، جامعهشناس مىخواهد اطمینان یابد که تنها وجود یا عدم وجود تسهیلات سمعى و بصرى - و نه عاملى دیگر - بود که بر بازدهٔ آزمایش او تأثیر گذاشته است. او براى آنکه به این اطمینان برسد، باید از پیش مطمئن باشد که دانشجویان گروه کنترل و گروه آزمایشى اساساً هیچ اختلافى با هم نداشته باشند. براى همین، او باید گروههائى را برگزیند که تنها تفاوت آنها با هم این باشد که یکى از تسهیلات سمعى و بصرى برخوردار بوده و دیگرى این برخوردارى را نداشته باشد.
براى گزینش و تنظیم گروههاى کنترل و آزمایشی، دو روش اساسى وجود دارد. روش نخست، فن گزینش جفت همطراز نامیده مىشود؛ در این روش، آزمایشگر در برابر هر فردى در گروه کنترل فرد همطراز دیگرى را در گروه آزمایش جاى مىدهد (افراد همطراز از جهت برخى متغیرهاى اساسى درست مانند همدیگر هستند.) روش دیگر، فن گزینش تصادفى است؛ در این روش، افراد گروههاى کنترل و آزمایشى برحسب یک انتخاب تصادفى آمارى برگزیده مىشوند.
مثال:
در اینجا باز همان آزمایش تأثیر تسهیلات آموزشى سمعى و بصرى را در نظر بگیرید. براى گزینش گروههاى کنترل و آزمایشى برحسب فن گزینش جفت همطراز، آزمایشگر باید مطمئن باشد که گروههاى آن براى مثال، متشکل از تعداد برابرى از دانشجویان سالهاى مختلف باشند. در این مورد، براى هر دانشجوى سال اول در گروه آزمایشى یک دانشجوى سال اول در گروه کنترل در نظر گرفته مىشود و در مورد دانشجویان سالهاى دیگر نیز همین برابرى رعایت مىشود. متغیرهاى دیگرى چون جنسیت دانشجویان را نیز باید بههمین نحو در نظر گرفت. در این مورد، آزمایشگر باید تعداد دانشجویان دختر سالهاى مختلف را در گروههاى کنترل و آزمایش همطراز کند. (گزینش متغیرهائى چون جنس، سن و علائق مذهبی، در انتخاب گروه کنترل اهمیت دارد و انتخاب گروه آزمایشى البته به ماهیت آزمایش موردنظر بستگى دارد.)
مثال:
گزینش افراد گروههاى کنترل و آزمایش، مىتواند از طریق فن گزینش تصادفى نیز انجام گیرد. در این مورد، آزمایشگر مىتواند فهرستى الفبائى از دانشجویان تنظیم کند و با ترتیب الفبائى آنها را به گروههاى کنترل و آزمایشى تقسیم کند. (از روشهاى دیگرى نیز چون قرعهکشى نیز مىتوان در این فن استفاده کرد.)
نقشهاى جامعهشناسى
جامعهشناس بهعنوان یک دانشمند
او در این نقش سرگرم پژوهش علمى است و اطلاعاتى را دربارهٔ زندگى اجتماعى گردآورى و سازماندهى مىکند. تقریباً بیشتر محققان جامعهشناس براى دانشگاهها، مؤسسات دولتی، بنیادها یا شرکتها کار مىکنند. جامعهشناس دانشگاهى ممکن است هم در کار تعلیم باشد و هم در پژوهشهائى که هزینه آن را یا خود دانشگاه تأمین مىکند و یا مؤسسات خارج از دانشگاه. او بهعنوان یک دانشمند پژوهشگر، هدف عمده آن باید این باشد که جهت روندهاى جامعه را پیشبینى کند تا عامهٔ مردم خود را براى تحولات آتى آماده کنند او در این نقش، ممکن است بر تصمیمگیرىهاى مربوط به خط مشى عمومى مستقیماً تأثیر گذارد.
جامعهشناس بهعنوان مشاور سیاست اجتماعى
او در این نقش، نتایج احتمالى یک سیاست اجتماعى را پیشبینى مىکند. بسیارى از سیاستهاى اجتماعى براى این شکست مىخورند که بر مفروضات و پیشبینىهاى درستى استوار نیستند.
جامعهشناس بهعنوان یک تکنسین
جامعهشناسان بسیارى هستند که براى شرکتها و مؤسسات دولتى و نظایر آن کار مىکنند تا این سازمانها را کارآمدتر سازند. حتى در این گونه کارها هم، آنها باید مراقب باشند که هدفهاى سازمان خود را بر اخلاق حرفهاى آنها برترى ننهند.
جامعهشناس بهعنوان یک معلم
کار اصلى بیشتر جامعهشناسان همان درس دادن است. جامعهشناس بهعنوان یک معلم، در جایگاهى است که مىتواند نفوذ شدیدى بر دانشجویان بگذارد. در اینجا این مسئله اخلاقى مطرح است که نکند او دانشجویان خود را به در پیش گرفتن راه اجتماعى خاصى تلقین کند
نمونهگیرى
جامعهشناسى را در نظر آورید که گروه خاصى (یا اجتماعى ویژهای) را براى بررسى خود تعیین کرده و مىخواهد دربارهٔ باورداشتها، ارزشها و رویکردهاى اعضاء آن به تعمیمهائى دست یابد. او از طریق مشاهده و پرسشکردن از یکایک اعضاء جامعهٔ مورد بررسی، مىتواند به شناخت جامعى از باورداشتها و ارزشهاى کل جامعه برسد. اما اگر گروه مورد بررسى بسیار بزرگ باشد - براى مثال، جمعیت مردان بالاى ۶۵سال در یک کشور پرجمعیت موضوع بررسى قرار گیرد - در این صورت، مصاحبه و یا حتى مشاهدهٔ یکایک افراد این جمعیت، به احتمال بسیار زیاد عملى نیست. بههمین دلیل است که جامعهشناسان در چنین مواردى نمونههائى از یک جمعیت معین را براى بررسى آنها برمىگزینند. اگر جامعهشناسى خواسته باشد تعمیمهائى دربارهٔ گروه خاصى از مردم بهعمل آورد، باید نمونههائى را برگزیند که نمایانگر کل افراد آن گروه باشند و یا ویژگىهاى عام کل گروه را داشته باشند.
مثال:
اگر خواسته باشیم دربارهٔ یک بنیاد تأدیبى نمونهگیرى بهعمل آوریم، باید در نظر داشته باشیم که نمونههاى ما ویژگىهاى کل جمعیت این بنیاد را از نظر سن، نژاد، سطح تحصیلات، طول محکومیت، سوابق جرم و همهٔ متغیرهاى دیگرى که در بررسى ما اهمیت دارند، دارا باشند.
براى گردآورى اطلاعات ضروری، عموماً دو روش بهکار مىرود؛ یکى فن مصاحبه و دیگرى فن پرسشنامهای. در فن مصاحبه، پژوهشگر مستقیماً از افراد مورد بررسى پرسش مىکند. در این فن، مىتوان از دو شیوه استفاده کرد، یکى شیوهٔ ساختارمند و دیگرى شیوهٔ بىساختار؛ در شیوهٔ ساختارمند، از هر پرسش شوندهاى یک رشته پرسشهاى یکسان و به ترتیبى یکنواخت بهعمل مىآید. اینگونه مصاحبه گرچه بسیار انعطافناپذیر است،
لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
فرمت فایل word و قابل ویرایش و پرینت
تعداد صفحات: 11
پژوهش جامعهشناختى و روشهاى تخصصى آن
فنون پژوهش
در همهٔ پژوهشهاى جامعهشناختى از روش علمى استفاده مىشود، اما فنون خاص گردآورى و تحلیل دادهها در شاخههاى گوناگون بررسى جامعهشناختى با یکدیگر تفاوت داند. به هر روی، چهار فن است که در بیشتر پژوهشهاى جامعهشناختى عموماً بهکار برده مىشوند و آنها عبارتند از آزمایش، مشاهده، نمونهگیری، و بررسى موردی.
در آزمایش که هم در آزمایشگاه و هم در میدان تحقیق مىتواند انجام گیرد، همهٔ متغیرها بهجز یکى (متغیر مستقل) ثابت (یا کنترلشده) باقى مىمانند و جامعهشناس محقق متغیر مستقل خود را تغییر مىدهد تا ببیند که چه دگرگونىهائى در موضوع تحقیق وى پدید مىآید و سپس این دگرگونىها را به دقت ثبت مىکند. فرق بررسى مشاهدهاى با آزمایش این است که در این روش، محقق جامعهشناس متغیر مستقل خود را در کار دخالت نمىدهد، بلکه موضوع کار را در یک موقعیت طبیعى به دقت مورد مشاهده قرار مىدهد. از نمونهگیرى براى گردآورى دادهها - معمولاً از طریق پرسشنامه یا مصاحبه - استفاده مىشود، به گونهاى که از میان انبوه دادههاى راجع به یک موضوع، نمونههاى طبقهبندى شدهاى برگزیده مىشوند و سپس بر پایه این دادههاى نمونهگیرى شده تعمیمهائى درباره گروه مورد بررسى به دست داده مىشود. پژوهشگران جامعهشناس از بررسى موردى براى شرح کامل و جزء به جزء یک پدیده استفاده مىکنند، بىآنکه کار خود را به صرف پرسشگرى یا مصاحبه از افراد موضوع مورد بررسى محدود سازند؛ گرچه بررسى یک مورد براى اثبات یک فرضیه کفایت نمىکند، اما غالباً بهعنوان یکى از منابع فرضیه یا شواهد کار، مفید واقع مىشود.
همچنان که هریک از این فنون پژوهشى ابزار خاصى را براى یک جامعهشناس فراهم مىسازد که هریک از آنها نیز مزایا و مسائل خاص خود را دارد.
آزمایش
هرچند که آزمایشها معمولاً در محیط آزمایشگاهى انجام مىگیرند، اما اگر بتوان متغیرهاى کنترلشده را ثابت نگهداشت، این روش را در میدان تحقیق جامعهشناسى نیز مىتوان بهکار بست. این به آن معنا است که در هر آزمایش خاص، فقط متغیر مستقل، که آزمایشگر آن را به دلخواه تغییر مىدهد، است که در طول بررسى از یک مرحله آزمایش به مرحلهاى دیگر با یک منظور خاص تغییر مىپذیرد.
براى آنکه بتوان دریافت که تغییرات پیدا شده در متغیر مستقل چگونه بر نتیجهٔ آزمایش تأثیر مىگذارد، محقق جامعهشناس باید موضوعهاى خود را به یک گروه کنترل و دستکم یک گروه آزمایشى تقسیم کند. هدف از ایجاد گروه کنترل آن است که مبنائى براى مقایسه ایجاد شود: افراد این گروه در موقعیت آزمایشى و تحت تأثیر یک متغیر مستقل قرار مىگیرند و سپس واکنشهاى آنها با واکنشهاى گروه آزمایشى در برابر متغیر مستقل تغییر یافته، مقایسه مىشوند. پژوهشگر جامعهشناس با مقایسهٔ واکنشهاى این دو گروه، مىتواند دربارهٔ تأثیر تغییر متغیر مستقل به نتیجهگیرى مهمى دست یابد.
مثال:
جامعهشناسى که بخواهد تأثیر تسهیلات سمعى و بصرى را روى دانشجویان اقتصاد دورهٔ لیسانس آزمایش کند باید، طى یک طرح آزمایشی، این دانشجویان را به یک گروه کنترل و دستکم یک گروه آزمایشى تقسیم کند. براى گروه کنترل یک درس پنجاه دقیقهاى ارائه مىشود که در آن معلم روى تخته سیاه از نمودارها و جدول اقتصادى و نظایر آن استفاده مىکند. به دانشجویان گروه آزمایشى نیز همین مقدار درس ارائه مىشود ولى در آن از تسهیلات سمعى و بصرى مانند اسلاید و فیلم به جاى نمودارهاى تصویرشده روى تخته سیاه استفاده مىشود. محقق جامعهشناس با مقایسهٔ بازدهٔ یادگیرى دو گروه مىتواند دربارهٔ تأثیر آموزشى تسهیلات سمعمى و بصرى به نتایجى تقریبى دست یابد.
در مثال بالا، جامعهشناس مىخواهد اطمینان یابد که تنها وجود یا عدم وجود تسهیلات سمعى و بصرى - و نه عاملى دیگر - بود که بر بازدهٔ آزمایش او تأثیر گذاشته است. او براى آنکه به این اطمینان برسد، باید از پیش مطمئن باشد که دانشجویان گروه کنترل و گروه آزمایشى اساساً هیچ اختلافى با هم نداشته باشند. براى همین، او باید گروههائى را برگزیند که تنها تفاوت آنها با هم این باشد که یکى از تسهیلات سمعى و بصرى برخوردار بوده و دیگرى این برخوردارى را نداشته باشد.
براى گزینش و تنظیم گروههاى کنترل و آزمایشی، دو روش اساسى وجود دارد. روش نخست، فن گزینش جفت همطراز نامیده مىشود؛ در این روش، آزمایشگر در برابر هر فردى در گروه کنترل فرد همطراز دیگرى را در گروه آزمایش جاى مىدهد (افراد همطراز از جهت برخى متغیرهاى اساسى درست مانند همدیگر هستند.) روش دیگر، فن گزینش تصادفى است؛ در این روش، افراد گروههاى کنترل و آزمایشى برحسب یک انتخاب تصادفى آمارى برگزیده مىشوند.
مثال:
در اینجا باز همان آزمایش تأثیر تسهیلات آموزشى سمعى و بصرى را در نظر بگیرید. براى گزینش گروههاى کنترل و آزمایشى برحسب فن گزینش جفت همطراز، آزمایشگر باید مطمئن باشد که گروههاى آن براى مثال، متشکل از تعداد برابرى از دانشجویان سالهاى مختلف باشند. در این مورد، براى هر دانشجوى سال اول در گروه آزمایشى یک دانشجوى سال اول در گروه کنترل در نظر گرفته مىشود و در مورد دانشجویان سالهاى دیگر نیز همین برابرى رعایت مىشود. متغیرهاى دیگرى چون جنسیت دانشجویان را نیز باید بههمین نحو در نظر گرفت. در این مورد، آزمایشگر باید تعداد دانشجویان دختر سالهاى مختلف را در گروههاى کنترل و آزمایش همطراز کند. (گزینش متغیرهائى چون جنس، سن و علائق مذهبی، در انتخاب گروه کنترل اهمیت دارد و انتخاب گروه آزمایشى البته به ماهیت آزمایش موردنظر بستگى دارد.)
مثال:
گزینش افراد گروههاى کنترل و آزمایش، مىتواند از طریق فن گزینش تصادفى نیز انجام گیرد. در این مورد، آزمایشگر مىتواند فهرستى الفبائى از دانشجویان تنظیم کند و با ترتیب الفبائى آنها را به گروههاى کنترل و آزمایشى تقسیم کند. (از روشهاى دیگرى نیز چون قرعهکشى نیز مىتوان در این فن استفاده کرد.)
نقشهاى جامعهشناسى
جامعهشناس بهعنوان یک دانشمند
او در این نقش سرگرم پژوهش علمى است و اطلاعاتى را دربارهٔ زندگى اجتماعى گردآورى و سازماندهى مىکند. تقریباً بیشتر محققان جامعهشناس براى دانشگاهها، مؤسسات دولتی، بنیادها یا شرکتها کار مىکنند. جامعهشناس دانشگاهى ممکن است هم در کار تعلیم باشد و هم در پژوهشهائى که هزینه آن را یا خود دانشگاه تأمین مىکند و یا مؤسسات خارج از دانشگاه. او بهعنوان یک دانشمند پژوهشگر، هدف عمده آن باید این باشد که جهت روندهاى جامعه را پیشبینى کند تا عامهٔ مردم خود را براى تحولات آتى آماده کنند او در این نقش، ممکن است بر تصمیمگیرىهاى مربوط به خط مشى عمومى مستقیماً تأثیر گذارد.
جامعهشناس بهعنوان مشاور سیاست اجتماعى
او در این نقش، نتایج احتمالى یک سیاست اجتماعى را پیشبینى مىکند. بسیارى از سیاستهاى اجتماعى براى این شکست مىخورند که بر مفروضات و پیشبینىهاى درستى استوار نیستند.
جامعهشناس بهعنوان یک تکنسین
جامعهشناسان بسیارى هستند که براى شرکتها و مؤسسات دولتى و نظایر آن کار مىکنند تا این سازمانها را کارآمدتر سازند. حتى در این گونه کارها هم، آنها باید مراقب باشند که هدفهاى سازمان خود را بر اخلاق حرفهاى آنها برترى ننهند.
جامعهشناس بهعنوان یک معلم
کار اصلى بیشتر جامعهشناسان همان درس دادن است. جامعهشناس بهعنوان یک معلم، در جایگاهى است که مىتواند نفوذ شدیدى بر دانشجویان بگذارد. در اینجا این مسئله اخلاقى مطرح است که نکند او دانشجویان خود را به در پیش گرفتن راه اجتماعى خاصى تلقین کند
نمونهگیرى
جامعهشناسى را در نظر آورید که گروه خاصى (یا اجتماعى ویژهای) را براى بررسى خود تعیین کرده و مىخواهد دربارهٔ باورداشتها، ارزشها و رویکردهاى اعضاء آن به تعمیمهائى دست یابد. او از طریق مشاهده و پرسشکردن از یکایک اعضاء جامعهٔ مورد بررسی، مىتواند به شناخت جامعى از باورداشتها و ارزشهاى کل جامعه برسد. اما اگر گروه مورد بررسى بسیار بزرگ باشد - براى مثال، جمعیت مردان بالاى ۶۵سال در یک کشور پرجمعیت موضوع بررسى قرار گیرد - در این صورت، مصاحبه و یا حتى مشاهدهٔ یکایک افراد این جمعیت، به احتمال بسیار زیاد عملى نیست. بههمین دلیل است که جامعهشناسان در چنین مواردى نمونههائى از یک جمعیت معین را براى بررسى آنها برمىگزینند. اگر جامعهشناسى خواسته باشد تعمیمهائى دربارهٔ گروه خاصى از مردم بهعمل آورد، باید نمونههائى را برگزیند که نمایانگر کل افراد آن گروه باشند و یا ویژگىهاى عام کل گروه را داشته باشند.
مثال:
اگر خواسته باشیم دربارهٔ یک بنیاد تأدیبى نمونهگیرى بهعمل آوریم، باید در نظر داشته باشیم که نمونههاى ما ویژگىهاى کل جمعیت این بنیاد را از نظر سن، نژاد، سطح تحصیلات، طول محکومیت، سوابق جرم و همهٔ متغیرهاى دیگرى که در بررسى ما اهمیت دارند، دارا باشند.
براى گردآورى اطلاعات ضروری، عموماً دو روش بهکار مىرود؛ یکى فن مصاحبه و دیگرى فن پرسشنامهای. در فن مصاحبه، پژوهشگر مستقیماً از افراد مورد بررسى پرسش مىکند. در این فن، مىتوان از دو شیوه استفاده کرد، یکى شیوهٔ ساختارمند و دیگرى شیوهٔ بىساختار؛ در شیوهٔ ساختارمند، از هر پرسش شوندهاى یک رشته پرسشهاى یکسان و به ترتیبى یکنواخت بهعمل مىآید. اینگونه مصاحبه گرچه بسیار انعطافناپذیر است،