مقاله گاز

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 114

1-1-1- گاز به قلم خرافات :

متصاعد شدن گاز از زمین و شعله ور شدن ناگهانی آن بر اثر رگبار و تندر، رخدادی تاریخی است که در متون قدیم بارها به آن اشاره شده است. پدیده های مشتعل طبیعی همچون ‌آتش جاویدان ناکو در دریای خزر و چشمه سوزان در ویرجینیای آمریکا نیز به همین ترتیب گویی همه این ها با قلم خرافات و ترس به رشته تحریر درآمده است. تا سال 1659 ، بسیاری از انگلیسی ها اعتقادداشتند چشمه «ویگان» حاوی آب جادویی است. در حالی که گاز متصاعد شده از حباب های سطح آب سبب می شود آب مانند نفت بسوزد و انگلیسی های خرافاتی گمان کنند آب چشمه ویگان جادویی است.

1-1-2- چینی ها نخستین حفاری و انتقال گاز :

نزدیک به 3 هزار سال پیش چینی ها برای نخستین بار از گاز برای تبخیر آب نمک بهره بردند و به این ترتیب استفاده کاربردی از گاز را باب کردند.

چینی ها گاز را با استفاده از لوله هایی که «مفصل های آن ها به وسیله گل مسدود می شد، از چاه هایی با ژرفاری 300-600 متر خارج می کردند و آن را در محل مورد نظر شعله ور می ساختند. با این همه استفاده صنعتی و اقتصادی از گاز 1300 سال بعد ، یعنی در سال 1792 آغاز شد.

1-1-3- از مرداک تا لافایت :

در سال 1792 «ویلیام مرداک»‌ انگلیسی تواسنت با حرارت دادن زغال سنگ در ظرفی در بسته گاز تولید شده را به وسیله لوله به یکی از اتاق های خانه منتقل کند و آن را بسوزاند. آزمایش های بعدی مرداک نشان داد از وجود گاز برای روشنایی بخشیدن در فضای باز نیز می توان استفاده کرد.

هشت سال بعد قسمتی از کارخانه SCHO در بیرمنگام به وسیله شعله گاز روشن شد. دوسال بعد نیز با نصب یک شبکه گاز به خانه مسکونی «جرج لی» رییس یکی از کارخانه های پنبه منچستر خانواده یی دیگر از انرژی پاک بهره مند شدند.

نخستین کارخانه یی که از وجودگاز برای تامین روشنایی کامل خود استفاده کرد، کارخانه پنبه PHILLIPSLEF در منچستر انگلیس بود.

در سال 1855 تحولی عمده در صنعت گاز روی داد : شیمیدانی به نام « Bunsen- بنسن» مشعلی را که بعدها به «مشعل بنسن» معروف شد، ابداع کرد و با این تحول اختلال ها و نوسان های مربوط به زبانه های آتش گاز تا حد زیادی مهار شد. بعدها شیمیدان آلمانی دیگر موسوم به «فن ولزباخ» مشعل بنسن را تکمیل کرد.

1-1-4- گاز در مسیر رونق :

در سال های نخست قرن بیستم، چند مخزن در آمریکا کشف شد. اما به دلیل نبود لوله های ویژه و مشکلات جا به جایی گاز طبیعی این صنعت تا سال 1930 رونق چندانی نداشت. در سال 1870 برای نخستین بار عده یی کوشیدند گاز را با استفاده از لوله های ساخته شده از تنه درخت کاج جا به جا کنند، اما این تلاش بی نتیجه ماند و غیر عملی بودن آن سبب شد قیمت آهن افزایش یا بد.

با این همه برای حمل و نقل گاز از لوله های چدنی به جای لوله های آهنین استفاده شد. در سال 1872 میلادی نخستین شبکه لوله چدنی به طول 8 کیلومتر در «تیتیوسویل» پنسیلوانیا نصب شد. این شبکه قادر بود گاز را با فشار حدود 80 تن از خود عبور دهد.

در طول دهه 1920 ، صنعت لوله سازی رونق یافت و به موازات آن استفاده از گاز طبیعی نیز رواج پیدا کرد. در سال 1924 نخستین لوله ساخته شده از چدن به طول 350 کیلومتر میدان گازی «وبستر» لوییزیانا را به شهر «بومنت» تکزاس متصل کرد.

1-1-5- گاز در ایران :

نوشته های تاریخ نویسان کهن از آن حکایت دارد که ایرانیان در استفاده از گاز و مشتقات نفتی بر دیگر ملت ها برتری داشته اند. بقایای معابد زرتشتیان در مسجد سلیمان و آتشکده آذرگشسب در آذربایجان شاهدی بر این مدعاست.

حقیقت این است که ایرانیان باستان به اقتضای محیط مذهبی خود آتش را گرامی می داشتند و برای پایداری آن می کوشیدند. در فلات مرکزی و جنوبی ایران یعنی در مناطقی که جنگل های انبوه وجود نداشت. آتش مقدس با استفاده از امکانات دیگری به جز چوب های جنگلی روشن نگه داشته می شود و طبیعت این مناطق باذخایر زیرزمینی فراوان به گرامی داشت آتش مقدس کمک می کرد.

امروزه می دانیم مناطق غرب و جنوب غرب ایران روی اقیانوسی از نفت و گاز و مواد هیدروکربنی قرار دارد. به روایت تاریخ ، بخش هایی از این منابع زیرزمینی در گذشته به دلیل عمق اندک ، بر اثر فرسایش خاک یا رانش زمین و جا به جایی گسل ها به صورت قطره های کوچک وناچیز از دل خاک نمایان می شدند و انسان پرسشگر و اندیشمند را با ویژگی های منحصر به فرد خود متحیر می کردند و به تفکر وامی داشتند. مجموعه ای از اسناد تاریخی بر این حقیقت تاکید دارد که ایرانیان پیش از چینی ها، سومری ها و فلسطینی ها به خواص نفت و گاز پی برده بودند و به شکلهای ابتدایی، تصادفی و بدون برنامه ریزی از نفت و گاز برای پایدار داشتن آتش های مقدس بهره برداری می کردند. از بهره برداری با امکانات ابتدایی که بگذریم در سال های نه چندان دور یعنی از آغاز بهره برداری «کمپانی» های خارجی نفتی در ایران صنایع نفت و گاز در کشور از رشدی در خور توجه برخوردار بوده که بر آمار و ارقام مستدل متکی است.

1-1-6- چراغ گاز :

نخستین اسناد تاریخی در زمینه استفاده از گاز در ایران به دوره سلطنت ناصرالدین شاه قاجار مربوط می شود. وی در جریان سفر به انگلیس در سال 1873 میلادی از دیدن چراغ های گاز که روشنی بخش کوچه ها و خیابان های لندن بودند، دگرگون شد و پس از دیدار از کارخانه چراغ گاز دستور احداث آن را بی درنگ پس از بازگشت به ایران صادر کرد.

در بخش هایی از کتاب «منتظم ناصری» به این موضوع اشاره شده است :

« ... ایجاد و افتتاح کارخانه چراغ گاز در مجمع الصنایع جنب باب همایون توسط مسیو «فابیوس» در 17 رمضان سال 1296 هجری قمری مطابق با سال 1879 میلادی است. کارخانه چراغ گاز که اسباب آن را جناب سپهسالار اعظم از فرنگستان خواسته و آورده اند ، توسط همین مسیو فابیوس قرار است دایر شود. افتتاح روشنی چراغ در شهردار الخلافه تهران در جشن دولتی سال 1298 هجری قمری مطابق با سال 1881 میلادی انجام شد.»

استفاده محدود گاز در کشور ما تا تاریخ 1908 میلادی که نخستین چاه ایران در مسجد سلیمان به نفت رسید، ادامه داشت. پس از استخراج نفت، گازهای همراه به ناچار در محل سوزانده می شد. شرکت ملی نفت ایران همواره در اندیشه چاره جویی و استفاده از گاز طبیعی به جای سوزانده شدن آن بود، اما به دلایلی چون فاصله زیاد منابع تولید و نقاط مصرف نیاز به سرمایه گذاری سنگین و کمبود بازار مصرف داخلی گازهای همراه نفت همچنان سوزانده می شد و به هدر می رفت.

به این ترتیب در طول 60 سال بیش از 130 میلیارد متر مکعب گاز با ارزش حرارتی حدود 130 میلیون تن نفت خام سوزانده شد و از میان رفت.

با گذشت زمان واحدهای صنایع نفت یکی پس از دیگری احداث شد وبه بهره برداری رسید و به موازات آن استفاده از گاز طبیعی برای تامین سوخت محرکه های کمپرسورها و مولدهای برق و مصارف داخلی کارخانه های سازمانی نیز افزایش یافت. به این ترتیب در کنار فعالیت های اصلی تولید، انتقال و پالایش نفت خام در مناطق جنوبی کشور ، فعالیت های محدودی برای به عمل آوردن گاز طبیعی توسط شرکت های عامل انجام گرفت.

نخستین استفاده از گاز طبیعی خارج از حوزه مناطق نفت خیز برای تغذیه کارخانه تازه تاسیس مجتمع کود شیمیایی شیراز بود که توسط وزارت صنایع و معادن در سال 1344 احداث و بهره برداری از آن آغاز شد. از آنجا که خوراک اولیه این مجتمع گاز طبیعی بود خط لوله یی به قطر 10 اینچ و طول تقریبی 215 کیلومتر از گچساران به شیراز احداث شد.

پس از انقلاب اسلامی شرکت ملی گاز ایران گازرسانی به شهرهای کشور را آغاز کرده که این حرکت همچنان ادامه دارد.