دانلود مقاله پدرتباری در جامعه اسلامی

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 31

پدرتباری در جامعه اسلامی

مقدمه

پدرتباری (Patrilineal) یکی از شاخصهای مهم ارجحیت مرد بر قشر زن می‏باشد که در تمام جوامع پدرسر (Patriarchy) مشاهده شده است. منظور ما از جامعه پدرتبار، جامعه‏ای است که در آن پدرنیائی (Agnation) حکمفرماست و خانواده پدرنام (Patronymic family) می‏باشد و فرزندان به پدر متعلق هستند و رحِم مادر به مثابه ظرفی است که از امانت پدر، نگهداری می‏کند.

با توجه به زمینه پدرتباری تام، که محیط نزول قرآن یعنی جزیرة‏العرب وجود داشت، این موضوع در محیط اسلامی، طرح و برداشتهای متفاوت از نظریه اسلام در این باره ارائه شده است. در این مقاله برآنیم، پدیده پدرتباری را، با دیدگاه جامعه‏شناسی، در قبل و بعد از اسلام بررسی نموده و نشان دهیم تفسیرهای دینی در این باب، تا چه اندازه متأثر از جریانات سیاسی و اجتماعی می‏باشند.

پیشینه پدرتباری

از ادوار تاریخی طبقه‏بندیهای مختلفی با دیدگاههای متفاوت ارائه شده است. جهت سهولت بیان و مراعات اختصار «پدرتباری» را طبق طبقه‏بندی «گرهارد وجین لنسکی» (1978) که بر مبنای تحول تکنولوژی معیشتی، جامعه بشری را به چهار دوره تقسیم می‏کند،(1) بررسی می‏کنیم.

1ـ دوره شکار و گردآوری خوراک(تا 7000 سال قبل از میلاد)

2ـ دوره بوستانکاری (باغداری)(از 7000 سال ق.م تا 3000 سال ق.م)

3ـ دوره کشاورزی (از سال 3000 سال ق.م تا 1800 سال ب.م)

4ـ دوره صنعت(از 1800 سال ب.م تا زمان حاضر)

ـ در دوره شکار و گردآوری خوراک، خانواده گسترده، بر اساس روابط خویشاوندی میان افراد مذکر استوار بود. یعنی از یک گروه از برادران و خانواده‏هایشان یا از یک پدر و پسرانش، خانواده‏های آنها تشکیل می‏شد. این امر تا حدودی نمایانگر سلطه جنس مذکر در جوامع متکی بر «شکار» است.

در خانواده هسته‏ای که معمولاً عضو گروه وسیع‏تری از خویشاوندان (خانواده گسترده) بود، تفوق و برتری مرد مشهود است، زیرا چندزنی رواج داشت و داشتن زنان متعدد نوعی موجودی اقتصادی و نیز نوعی نشانه برتری پایگاه اجتماعی تلقی می‏شد.

ـ در جامعه بوستانکار، بستگان مادر اهمیت داشتند. به عقیده لنسگی، این الگوی غیر عادی ظاهرا نقشی است که زنان جوامع بوستانکار در تأمین معاش به عهده دارند. در بسیاری از این نوع جوامع، بیشترین بخش عملیات کشت و کار را زنان انجام می‏دهند و این امر موجب رواج و توسعه الگوی مادرتباری می‏شود.

بر خلاف نظریه فوق، که مادرتباری را متعلق به عصر بوستانکاری می‏پندارد، به عقیده «باشوفن» و سپس «بریفولت» جامعه در اصل مادرسر بوده است. (در جامعه مادرسر، مادرتباری نیز مشهود است).

قطع نظر از اینکه مادرسری به کدامین دوره تاریخی متعلق باشد، خودش در حد یک فرضیه مطرح است. «ژاکوبسن» و «اشترن» مادرسری را فرضیه‏ای غیر محتمل می‏دانند. گذشته از این در اغلب جوامع نیز که قدرت در خانه به دست زن سپرده شده، باز مرد دیگری به عنوان دایی فرزندان قدرت را به دست می‏گیرد و موجبات پیدایی نظامی را فراهم می‏سازد که دایی‏سری (Avunculate) خوانده می‏شود.(2)

ویل‏دورانت که از عصر طلایی زن و نقش حساس وی در امر تولید و ترقیات اقتصادی در جوامع اولیه نام می‏برد، معتقد است دوره زن‏سالاری در دوره کشاورزی پایان یافت. پس از دیدگاه او نیز زن‏سالاری محدود به جوامع بوستانکاری و ماقبل آن است:

«هنگامی که صنعت و زراعت پیشرفت کرد و سبب به دست آمدن عایدی بیشتر شد، جنس قوی‏تر بتدریج استیلای خود را بر آن وسعت داد. با ترقی فن پرورش حیوانات اهلی منبع تازه ثروتی، به دست مرد افتاد و به این ترتیب زندگانی، نیرومندتر و باثبات‏تر گردید. حتی کشاورزی که در نظر شکارورزان عصر قدیم، عمل پیش پا افتاده‏ای به شمار می‏رفت، در پایان کار، مرد را به تمامی به طرف خود جلب کرد و سیاست اقتصادی را که برای زن از این عمل حاصل شده بود، از چنگ وی بیرون آورد. زن تا آن هنگام حیوان را اهلی کرده بود، مرد این حیوان را در زراعت به کار انداخت و به این ترتیب سرپرستی عمل کشاورزی را خود به عهده گرفت و مخصوصا چون گاوآهن اسباب خیش‏زدن شد و نیروی عضلانی بیشتری برای به کار انداختن آن لازم بود، خود این عملِ انتقال سرپرستی زراعت را از زن به مرد تسهیل کرد. زیاد شدن دارایی قابل انتقال انسان از قبیل حیوانات اهلی و محصولات زمینی، بیشتر به فرمانبرداری زن کمک کرد. چه مرد از او می‏خواست که کاملاً وفادار باشد تا کودکانی که به دنیا می‏آیند و میراث می‏برند، فرزندان حقیقی خود مرد باشند، مرد بدین ترتیب پا به پا پیش رفت و